Niedawno było nam dane uczestniczyć w pokazie filmowym z cyklu Janusz Wróblewski przedstawia, który odbywał się w Kinie Praha. Tym razem zaprezentowany został film Azyl w reżyserii Niki Caro, a zrealizowany na podstawie słynnej książki Diane Ackerman Azyl. Opowieść o Żydach ukrywanych w warszawskim ZOO. Bezpośrednio po projekcji przewidziana była rozmowa gospodarza cyklu z paniami Teresą Żabińską-Zawadzki - córką państwa Żabińskich oraz Ewą Rembiszewską - Prezes Fundacji Rozwoju Warszawskiego Zoo.
Już na wstępie musimy mocno zaznaczyć dwie istotne rzeczy. Po pierwsze nie jest to film oparty na faktach, a właśnie filmowa adaptacja książki, po drugie jest to film bardzo poruszający co może być istotne dla co bardziej wrażliwych widzów. Oczywiście żadnego z tych faktów nie traktujemy jako wady, ale raczej chcemy w ten sposób pokazać pewne ramy w jakich obraz ten postrzegamy. Inaczej bowiem ocenialibyśmy film oparty na faktach - pewną próbę rekonstrukcji zdarzeń z bardzo tragicznego okresu, w historii Europy, Polski i Warszawy w szczególności, a zupełnie inaczej patrzymy na dwukrotnie przetworzoną historię która stała się kanwą dla książki, a później dla jej adaptacji. Czynimy tak zresztą, ze względu na mocno zaakcentowany apel córki państwa Żabińskich, by oddzielać prawdę historyczną od fikcji literackiej czy wielkiego ekranu. Natomiast co do warstwy emocjonalnej jaką niesie z sobą ten film, to bliskie nam jest podejście, że z jednej strony kino powinno poruszać emocje, a z drugiej - że nie każdy obraz jest przeznaczony dla każdej widowni.
Kolejną ważną kwestią jest fakt, iż akcja filmu co prawda dzieje się na Pradze, ale zdjęcia były kręcone w jej czeskiej imienniczce. Jednak nie ma to wcale większego wpływu na odbiór obrazu, bowiem w bardzo udany naszym zdaniem sposób scenografom udało się tak zaaranżować kadry, że przeciętny widz praktycznie nie zauważy różnicy. Tym bardziej, że współczesny Ogród Zoologiczny w Warszawie w bardzo niewielkim stopniu przypomina swój przedwojenny odpowiednik.
Autorom udało się w bardzo zrównoważony sposób przedstawić zaangażowanie obojga małżonków zarówno w pomoc w postaci potajemnej ewakuacji dzieci i dorosłych z Getta jak i późniejsze udzielanie im tytułowego Azylu w obiektach zaplecza zoo przeznaczonych do zimowania zwierząt (nie trzymano ludzi w klatkach - sic!). Ponadto całkiem sprawnie odmalowano też większość istotnych etapów z historii okupacji Warszawy, od wybuchu wojny i wrześniowych nalotów na stolicę Polski, poprzez stworzenie przez Niemców dzielnicy Żydowskiej i powolnego umierania jej mieszkańców. Dalej przedstawiono działalność agend Judenratu oraz sierocińca prowadzonego przez dr Janusza Korczaka, transporty do obozów koncentracyjnych i Zagłady, a także Powstanie w Gettcie i Powstanie Warszawskie oraz exodus mieszkańców miasta po upadku tego ostatniego. Dobrze też ukazano skalę pomocy dla ludności żydowskiej udzielanej w sposób zorganizowany, pod pozorem prac związanych z prowadzeniem fermy świń na terenie ogrodu zoologicznego. Działalność tę zaczynającą się od zbierania obierków z kuchni w Gettcie co umożliwiało przemyt dzieci i dorosłych pod resztkami pożywienia, poprzez współpracę z komórkami polskiej konspiracji zajmującymi się wyrobem fałszywych dokumentów, aż po wpół jawne wyprowadzanie robotników żydowskich poza teren Getta - sportretowano w sposób umożliwiający nawet laikom zrozumienie ogólnych realiów tamtej epoki. Choć w filmie widzimy przede wszystkim Jana Żabińskiego bezpośrednio zaangażowanego w każdy z tych etapów ratowania Żydów, to jasno z kontekstu poszczególnych scen wynika, że nie działał on w próżni i także jemu udzielano wsparcia i pomocy w tym trudnym przedsięwzięciu. A cały proceder objął jak przywoływała w swej wypowiedzi po projekcji córka Jana, Teresa - objął co najmniej kilkaset osób i był tylko jedną z form podjętych przez ojca aktywności konspiracyjnych.
I tak dochodzimy do kwestii samego Zoo w czasie okupacji. Trafnie w filmie została pokazana zwyczajna kradzież zwierząt, dokonana przez Niemców wobec bezbronnego w obliczu wojennych realiów kierownictwa i personelu warszawskiego Zoo. Zwierząt, które starannie dobrane przez małżeństwo Żabińskich, stanowiły o absolutnie unikatowym i wyjątkowym charakterze, tej bardzo nowoczesnej przed II wojną placówki, stawiając ją w czołówce europejskich ogrodów zoologicznych tego czasu. Oczywiście to rzecz nieporównywalnie dużo mniejszej rangi niż bestialstwo jakiego niemiecki żołdak na rozkaz lub z własnej inicjatywy dopuszczał się wobec kobiet i dzieci żydowskich, co też zostało w filmie ujęte. Nie omieszkano także ukazać całkiem chybionych i niedorzecznych inicjatyw paranaukowych III Rzeszy, jaką była próba odtworzenia wymarłych gatunków, co prawda nie na miarę dinozaurów rodem z Parku Jurajskiego, ale w znacznie bardziej swojskiej postaci Tura związanego historycznie z Mazowszem.
Tu dochodzimy do postaci Lutza Hecka kreowanej przez bardzo charakterystycznego zresztą dla tego typu ról aktora Daniela Brühla, którego z łatwością możemy dobrze pamiętać m.in. ze słynnych Bękartów Wojny. I znów zaznaczyć tu trzeba, że na potrzeby fabuły postać tę wprowadzono jako zebranie pod jednym bohaterem wielu różnych postaci i wydarzeń, które dotykały małżeństwo Żabińskich podczas okupacji. Tak jak i cały wątek obyczajowy, który dodaje tempa i dynamiki akcji filmu, ale przecież nie jest najbardziej istotny. To co naszym zdaniem jest istotne, w tym filmie, to bardzo dobrze pokazane proporcje postaw gdzie Niemiec jest agresorem, Żyd ofiarą, a Polak ostatnim sprawiedliwym. Nie znaczy to oczywiście, że nie było innych postaw i trudny egzamin ocalenia resztek człowieczeństwa, w szaleństwie wojny totalnej zdawali z powodzeniem także przedstawiciele i innych narodów i różnych światopoglądów. Jednak bardzo ważne jest, że w tym holywoodzkim obrazie uszanowano tak często wystawianą na próbę, Polską wrażliwość na zasadnicze prawdy historyczne, szczególnie odnośnie lat II wojny światowej.
Czy do filmu Azyl można mieć zastrzeżenia, z pewnością tak - jednak nie na tyle istotne by przyćmiły one ten bardzo pozytywny odbiór, jaki był zarówno udziałem naszym, jak i córki państwa Żabińskich. Bo skoro ona pretensji do twórców dzieła nie zgłasza, to i nam wyrażać ich głośno nie wypada. Tym bardziej, że film porusza widza i wciąga go w opowiadaną historię. Ci którzy będą chcieli i czuli taką potrzebę, z pewnością sięgną po publikacje opisujące tę trudną rzeczywistość w o wiele bardziej faktograficzny sposób, jak chociażby Ludzie i zwierzęta pióra Antoniny Żabińskiej. W naszym odczuciu film spełnia znakomicie swe podstawowe zadanie jakim jest upamiętnienie bohaterów i ukazanie szerszej widowni, jednej z najbardziej spektakularnych akcji ratowania Żydów z Getta utworzonego przez Niemców w samym sercu, okupowanej przez nich Europy, gdzie za pomoc udzielną Żydom groziła śmierć.
Na koniec nam nie pozostaje nic innego, jak zaprosić Was na spacer tym razem na prawy brzeg Wisły, zarówno na teren samego ogrodu zoologicznego, jak i do odrestaurowanej staraniem Fundacji Rozwoju Warszawskiego Zoo willi państwa Żabińskich. Jeśli się na to nie zdecydujecie jednak, to niewykluczone, że oba te miejsca w przyszłości opiszemy dla Was na skromnych łamach naszego bloga. Tymczasem mówimy do zobaczenia na warszawskich i praskich brukach stolicy !
Komentarze
Prześlij komentarz